بهسازی چشمه های آب آشامیدنی

درحال مشاهده: بهسازی چشمه های آب آشامیدنی

ادعونی اهدای خون

بهسازی چشمه های آب آشامیدنی

۱۳۸۹/۱۰/۰۵

12:0

امیرحسین ستوده بیدختی

Springs sanitation

بهسازی چشمه های آب آشامیدنی

حفاظت چشمه ها از آلودگي از اهميت بالائي برخوردار است و استفاده از اتاقكها براي اين منظور يكي از روشهاي مناسب مي باشد.

البته ساختن چنين سازه اي با توجه به مدت زماني كه طول مي كشد و هزينه آن در بيشتر موارد ممكن است واقعا" ضروري نباشد.

استفاده از اتاقك در بهسازي چشمه ها زماني مفيد است كه :

1- از آن به عنـوان يك حوض ته نشيني ساده براي جدا كردن ذرات شن استفاده شود.

2- استفاده از آن به عنوان مخزن ذخيره براي چشمه هايي كه در آنها ماكزيمم مصرف و نياز جامعه بيشتر از جريان آب چشمه ها باشد .

3- روشي براي حفاظت آب چشمه ها از آلودگي باشد .

4- روشي براي جمع آوري آب چشمه از طريق يك مسير مناسب و آسان از لايه هاي آبهاي زيرزميني به داخل يك مسير انحرافي است .

با توجه به مطالب فوق مجازيم اتاقك را حذف كنيم :

-اگر بتوانيم آب را از يك چشمه بدون اتاق حفاظت و جمع آوري كنيم .

- واگر ذخيره نمودن آب لازم نباشد چون جريان آب چشمه به اندازه كافي بود و يا ماكزيمم مصرف نياز آب اجتماع را طبق مي نمايد .

مزيتهاي حفاظت يك چشمه بعدي استفاده از اتاقك :
   1- طراحي ساده تر : عمليات بنائي در محل ساختمان سازي سريعتر مصرف كمتر
   2- كاهش هزينه ها: ممكن است افراد بيشتري را در جهت حفاظت از آب چشمه بكوشند و از طرفي حفاظت چشمه آب كم با مصرف هزينه كمتري انجام مي گيرد .

3- مناسب بودن آب براي مكانهاي مختلف : عدم نياز به عمق كافي جهت حوض ته نشيني يا ذخيره در بهسازي هر چشمه اي مي بايست نحوه بهسازي چشمه با شرايط محلي و    محل چشمه مطابق و سازگاري داشته باشد .

مرحله زير با فرض شغلي بودن جريان باد بي حدود L/Min 35 ليتردر دقيقه از يك لايه آبدار شني    كه يك لايه غير قابل نفوذ قرار گرفته است به حفاظت چشمه بدون استفاده از اتق منتهي مي شود .

استفاده از طرح با جريان بيشتر ممكن است در بعضي موارد انجام شود, اما بيشتراز لوله انتقال آب لازم دارند و براي چنين جريا نهائي يك محل عبور يا كانال بتوني يا شفته اي بزرگتر در پشت ديواره مظهر چشمه توصيه مي شود .

1-انتخاب محل
ابتدا بايد موارد زير چك شود :

1- آيا جامعه و مردم خواهان حفاظت چشمه هستند ؟

2- آيا مصالح ساختماني لازم در دسترس هست ؟

3- آيا جامعه نيز از طرق مختلف مانند مسئولين محلي بايد پرداخت هزينه آز مايشگاه , مصالح , حمل ونقل و . . . . همكاري كنند .

4- ميزان دبي چشمه در حال حاضر اندازه گيري چك شود .( براي مثال با قرار دادن يك لوله داخل لايه اي از سد خاكي يا آببند در بالاترين نقطه و اندازه گيري مدت زمان پر شدن ظرفي كه حجم آن براي ما مشخص است ) .

با حفاظت چشمه , شما ممكن است بتوانيد ميزان دبي و جريان چشمه را افزايش دهيد اما بايد توجه كرد كه بايد آب به اندازه كافي بود و تامين كننده نياز جامعه تحت پوشش خود باشد .    چه معمولي از سال دبي چشمه اندازه گرفته شده است ؟ آيا جامعه متوجه جريان آب چشمه مي باشد .

- توالتها : محل نگهداري حيوانات و . . . . در محل نبايد موجود باشد , چون در غير اينصورت احتمال آلودگي با خطر آلودگي آب چشمه وجود دارد و آن واحد ها بايد حداقل به شعاع 50 متر از چشمه فاصله داشته باشند .

-محل بايد شيب كافي داشته باشد طوري كه آب و فاضلابهاي سطحي را براحتي دفع نمايد .

2-پيدا كردن مسيرهاي اصلي جريان :

- پيدا كردن و تعيين محل بوته زارها و چمنها و علفهاي بلند .

- شروع كار از بالاترين نقاطي كه نشان مي دهد آب از خاك خارج شد و حفر كردن به طوري كه بيشترين آب را از نقاط مختلف به داخل تراشه ها از هر كدام از چشمه ها به اندازه كافي بود عمليات را متوقف مي كنيم اگر بيشتر از يك منبع اصلي وجود داشته باشد مي توانيم چندين تراشه را به هم متصل نمائيم .

-اگر مسيرها اصلي جريان موجود نباشد , ممكن است حفاري يك تراشه عريض شيبدار عميق ضرروي باشد به طوري كه از نفوذ آب بداخل لايه ها جلو گيري كند

3-حفاظت منبع و انتخاب نحوه انتقال آب :

مركز چشمه در بالاي تراشه بايد بوسيله سنگهاي تميز پوشيده شود طوري كه آب بتواند به داخل ترانشه جاري شود سنگهاي با قطر40 –10 ميلي متري معمولا" كافي است و اين بايد با يك لايه اي از سنگهاي در شتر و سپس يك لايه از گل يا خاك حدود 10 سانتيمتر پوشانده شود .

اين خاك يا گل بوسيله بوسيله رطوبت وخمير شدن آن وبا پا زدن آماده شده و سپس به حالت نرم ويكنواخت تبديل مي شود .

منظور از وجود آن لايه گلي جلوگيري از ورود آبهاي سطحي و مواردي كه جهت پر كردن ترانشه مي باشد .

يكبار آن لايه گلي بايد بازده شود و مسير داخل محل ترانشه با مواردي كه از   محل بموقع حفر تراشه كنده شده پر شود . نحوه بريدن تراشه به اين صورت است كه بايد با پا زدن در لايه هاي حدود 10 سانتيمتر   شود لايه نهائي بايد مسطح خاك باشد كه البته بهتر است كسي بالاتر از زمينهاي اطراف قرار گيرد تا ميزان نشست لايه فوق در آينده بشود از طرفي برجستگي ايجاد شده به عنوان يك نشانه براي يافتن مراكز چشمه ها و مراجعات و بازديدهاي آينده جهت بررسي و ثبت وضع آنها مفيد مي باشد .

در ضمن سطح لايه نهائي بايد با علفهاي ريشه دار براي جلوگيري از فرسايش خاك كاشته شود .با اين شرايط اگر مشكلاتي اتفاق بيافتد مركز چشمه ها را براحتي و خيلي سريع مي توان پيدا كرد .

اين گزينه هم اين است كه يك سنگ تخت و بزرگ مي توان در روي خاك و دقيقا" بالاي چشمه به عنوان نشان قرار داد .

دو حالت مطلوب براي انتقال آب از منبع حفاظت شده به محل مورد نظر و يا جائي كه قصد استفاده از آب را دارند ( مظهر چشمه ) وجود دارد :

1-با كفه ترانشه پر شده از سنگ : اگر كف ترانشه ايي كه شما تا مركز چشمه حفر كرده ايد در لايه غير قابل نفوذي قراردارد و اگر آن به اندازه كافي صاف و شيبدار باشد سپس مي توان عمليات پر كردن ترانشه را با يك لايه از سنگها شبيه به روش معمولي كه توضيح داده شد ودر شكل 4 نشان داده شده است انجام داد . آب مي تواند از بين سنگها در طول ترانشه جاري شده و به مظهر چشمه برسد .

2- بـا كـمك لوله : اگر امكان تهيه لوله باشد يك لوله پلي اتيلن با قطر داخلي 50- 30 ميلي متري ( يا قطر مناسب با شرايط منطقه ) مي تواند در انتقال آب مورد استفاده قرار گيرد . البته استفاده از لوله سه مزيت دارد :

-حذف مقدار اتلاف آبي كه مي تواند در اثر انتقال از ترانشه پر شده از سنگ وجود داشته باشد .

- حفاظت آب چشمه از آلو دگي و انتقال آن به مظهر چشمه .

-اگر بخواهيم و اگر توبو گرافي منطقه مناسب باشد مي توان در مواردي اجازه داده تا لوله در محل مناسب و روي زمين قرار گيرد .
اين بدان معني است كه ار حفاري زياد براي انتقال آب به مظهر چشمه يا محل مورد نظر و يا حفاري زياد براي ساخت ديوار محافظ لوله در مظهر چشمه و همچنين حفاري زيادي براي تهيه زهكشي , باب چشمه نيز جلوگيري مي شود و فقط ساختن يك ديوار محافظ كوچك جهت حمايت و نگهداشتن لوله در محل خروج از زير زمين در مظهر چشمه لازم و نيروي ضروري است .

- انتخاب موقعيت ديوار حمايت كنند در محل خروج لوله :

در انتخاب موقعيت اين ديوار وارد ذيل قابل توجه مي باشند :

1- اگر تراشه ايي كه جهت انتقال آب استفاده مي شود از سنگ پر شد و ديوار حامل نزديك به مركز چشمه باشد . احتمال كمتري وجود دارد كه آب چشمه آلوده ويا از مسير اصلي خود منحرف شود .

2-   اگر حفاري براي ساخت ديوار حامي خيلي به مركز چشمه نزديك باشد ممكن است اثر معكوس روي الگوي جريان آب در محل       وچشمه از مسير اصلي خود منحرف شود .

3- هر چه ديوار به مركز چشمه نزديكتر مي شود بايد از ديوار حامي قويتر و مستحكمتري برخوردار باشد البته ساخت يك ديوار كوچك و آن هم دور از مركز چشمه ممكن است اقتصادي ترين راه حل باشد . اگر هزينه افزايش طول لوله يا ترانشه پر شده از سنگ گران نباشد .

4- حفاري براي احداث ديوار نگهدارنده لوله در محل خروج از زمين و محوطه داخلي و متحلقات آن :

1- انحرافي آب : احداث اين ديوار بايد در محيطي خشك انجام گيرد و طي اين مرحله به دو روش زير مي توان از جريان آب چشمه به داخل محل حفاري شد , جلوگيري كرد :

الف : بوسيله استفاده از سد خاكي موقتي در ترانشه اصلي جهت انحراف آب به داخل ترانشه انحرافي

ب : بوسيله انتقال آب پشت محل حفاري شده در يك لوله يا جوي و آبرو مناسب كه در محل ساخته و آماده شده است .

2- ساخت و احداث ديوار نگهدارنده و لايه سنگي اطراف آن : انواع مواد مختلف را مي توان در احداث ديوار نگهدارنده استفاده كرد . اما آجرهاي پخته قالبهاي سيماني و يا سنگهاي رسوبي و . . . كه با نسبت به سيمان به شن وماسه بصورت شفته     مواد مصرفي هستند . اين ديوارها نيروي وارد از طرف خاك پشت آن را تحمل مي كند و از طرفي يك لايه زهكشي پشت ديوار نگهدارنده از اثر نيروي هيدروليكي نيز جلو گيري ميكند .

3- ساخت پله ها و كف سنگي جلوي ديوار : منظور از احداث اين قسمتها در دسترس قرار دادن محل خروج آب از لوله براي مصرف كنندگان ميباشد . اين محوطه سنگي همچنين فونداسيون ديوارها را حفاظت ميكنند و بايد شيب تخليه پساب چشمه را بداخل زهكش هدايت نمايد . اگر محل عبور مصرف كنندگان آب چشمه با وجود پل ديگر تمايلي به استفاده از پله را نداشته باشند .

6-ساخت كا نال انحرافي آبهاي سطحي و حصارورا بند دور مركز چشمه :

پشت بالاي مركز چشمه بايد جهت حفاظت از ورود آلودگيهاي ناشي از حيوانات و مردم بوسيله        مانع محدود شود .آن حصار بايد حداقل به طول 10 متر بالاتر از مركز چشمه ادامه داشته باشد براي جلوگيري از آلوده شدن آب چشمه در اثر ورود آبهاي سطحي به محيط محصورشده و داخل چشمه بايد يك نهر يا كانال بالاتر از حصار واطراف مركز چشمه ساخته شود طوري كه انتهاي اين نهر مانند شكل (9) از دو طرف آزاد باشد .

حل اين كانال بايد قبل از احداث حصار يا خاك با توجه به يوتو گرافي محل انتخاب مشخص شود . در سطح داخلي اين حصار اگر در دستور دست بايد چمن وعلفهاي و سبزه هاي دائمي كاشته شود و بايد از رشد ما بر گياهان هرزه جلوگيري شود و سطح آن پاكيزه و تميز باشد و از نفوذ ريشه هاي گياهان به داخل ترانشه هاي آب چشمه جلوگيري شود . واز طرفي حصار ايجاد شده بايد دوام و مانع كافي براي جلوگيري از ورود حيوانات به محوطه آن را داشته باشند .
7- آموزش مردم و جامعه : آموزش مردم وجامعه بايد حتي قبل از شروع كار بهسازي چشمه شود . آنها احتاج دارند و بايد بفهمند و بدانند كه چگونه بيماريهاي منطقه از طريق آب بسرعت گسترش مي يابند و خطر ناكند و چگونه آب تميز چشمه قبل از اينكه آنها بنوشند مي تواند آلوده شود .

بهتر است در اجتماع استفاده كننده از آب چشمه , كميته مخصوص مراقبت از چشمه تشكيل داد, و يك الي 2نفر به عنوان سرپرست انتخاب شوند . مي توان مردم را از آموزش داد واز خطرات بهداشتي مرتبط با چشمه مطلع كرد و كلا" آنها بايد تشويق شوند تا هر چه بيشتر جهت حفاظت و مراقب از چشمه بكوشند .